Εἶναι δυνατὴ ἡ διάκρισις διαφόρων μορφῶν οἰκονομικῶν συστημάτων μὲ βάσιν τὰ κριτήρια τῆς κυριαρχούσης νοοτροπίας.
Κριτήρια τῆς κυριαρχούσης νοοτροπίας
Κατὰ τὸν Werner Sombart ἕνα οἰκονομικὸν σύστημα δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ κατανοηθῇ παρὰ ἀναφορικῶς πρὸς τὸ ἠθικὸν πρότυπον τῆς ἀντιστοίχου κοινωνίας.
Τρία πρότυπα εἶναι δυνατόν – εἰς γενικὰς γραμμάς – νὰ κυριαρχοῦν : τοῦ ἁγίου, τοῦ ἐμπόρου καὶ τοῦ ἥρωος.
Τὸ πρότυπον τοῦ ἁγίου, κατὰ τὸν Sombart, εἶναι ἀνατολικῆς προελεύσεως καὶ ξένον πρὸς τὰς εὐρωπαϊκὰς κοινωνίας. Ἴχνη του ἀνευρίσκονται εἰς τὴν διδασκαλίαν τῶν πατέρων τῆς ἐκκλησίας.
Ὁ ἐπιβάλλων σημαντικὰς οἰκονομικὰς ἀπαρνήσεις κολλεκτιβισμὸς ἔχει ἐπίσης ἀνατολικὴν ὄψιν.
Τὰ δύο κυρίαρχα εὐρωπαϊκὰ πρότυπα παραμένουν βασικῶς τὸ πρότυπον τοῦ ἥρωος καὶ τὸ πρότυπον τοῦ ἐμπόρου.
Ὁ Sombart εἰς τὴν ἐμποροκρατικὴν νοοτροπίαν καὶ ἰδεολογίαν, ἡ ὁποία ἀντιπροσωπεύεται, κατ᾿ αὐτόν, ἀπὸ τὴν ἀγγλικὴν πολιτικήν, ἀντιτάσσει τὴν ἡρωϊκὴν νοοτροπίαν καὶ ἰδεολογίαν ἡ ὁποία ἀντιπροσωπεύεται ἀπὸ τὴν (παλαιάν!) γερμανικὴν πολιτικήν.
Κατὰ τὸν Sombart, «αἱ ἔννοιαι αὐταὶ δὲν εἶναι ἀναγκαστικῶς συνδεδεμέναι μὲ ὡρισμένον ἐπάγγελμα : ὅ, τι ἐνδιαφέρει εἶναι αἱ ἡρωϊκαὶ ἢ ἐμπορικαὶ ἀντιλήψεις διὰ τὸν κόσμον. Εἶναι δυνατὸν νὰ ὁδηγηθῇς ἀπὸ τὴν μοῖραν εἰς τὸ ἐμπόριον τοῦ πιπεριοῦ καὶ νὰ ἔχῃς τὴν νοοτροπίαν ἥρωος καί – αὐτὸ συναντᾶται καθημερινῶς – ἕνας ὑπουργὸς Ἀμύνης δυνατὸν νὰ εἶναι ἔμπορος διότι ἔχει τὴν ψυχήν παντοπώλου καὶ ὄχι πολεμιστοῦ…
Ὁ ἔμπορος εἰσέρχεται εἰς τὴν ζωήν μὲ τὴν ἐρώτησιν : τί εἶναι δυνατὸν νὰ μοῦ προσφέρῃς, ζωή ; Θέλει νὰ λαμβάνῃ, νὰ κερδίζῃ ὅσο τὸ δυνατὸν περισσότερα μὲ ὅσο τὸ δυνατὸν ὀλιγωτέραν προσπάθειαν. Θέλει νὰ ὑπογράψῃ μὲ τὴν ζωὴν ἕνα καλὸν συμβόλαιον. Εἶναι δηλαδὴ πτωχός…
Ὁ ἥρως εἰσέρχεται εἰς τὴν ζωὴν μὲ τὴν ἐρώτησιν : τί ἔχω τὴν δυνατότητα νὰ σοῦ προσφέρω, ζωὴ ; Θέλει νὰ δώσῃ χωρὶς ἀντάλλαγμα. Εἶναι δηλαδὴ πλούσιος ».
Ὁ ἔμπορος ὁμιλεῖ μόνον διὰ τὰ δικαιώματά του• ὁ ἥρως μόνον διὰ τὰ καθήκοντά του. Ὡς ἐκ τούτου τὰ ἀντιστοίχως συναφῆ οἰκονομικὰ συστήματα διαφέρουν ριζικῶς εἰς τὸ πνευματικὸν ἐπίπεδον : ἡ οργανικὴ οἰκονομία εἶναι ἡ μεταφορὰ εἰς τὸ οἰκονομικὸν ἐπίπεδον μιᾶς κυριαρχούσης ἡρωϊκῆς πολιτικῆς νοοτροπίας. Ἡ πρὸς τὴν ὑπηρεσία κοινότητα προηγεῖται τῆς ὑπηρεσίας πρὸς τὸν ἑαυτόν μας ( χωρὶς καὶ νὰ τὸν αποκλείῃ ), ἐνῷ τὸ συμφέρον πρέπει νὰ ἔχῃ ἕνα δευτερεύοντα ρόλον, χωρὶς ὅμως καὶ νὰ ἀποκλείεται ἀπὸ τὴν κοινωνικὴν ζωήν.
Ὰναδημοσίευσις ἑκ τοῦ συλλογικοῦ ἔργου τῆς Γραμματείας τῆς Ἐπιθεωρήσεως Etudes et Recherches: «Ἡ οργανικὴ οἰκονομία» (1980) τῆς Ἑταιρείας παραδοσιακῶν σπουδῶν.