Ελάχιστοι γνωρίζουν τι πραγματικά κρύβεται πίσω από τα ακρωνύμια. Το κουβάρι άρχισε να ξετυλίγεται το 2013, σε συνέχεια των αποκαλύψεων των WikiLeaks. Πριν δύο μήνες η Greenpeace έδωσε στη δημοσιότητα μεγάλο αριθμό των υπό διαπραγμάτευση απόρρητων εγγράφων μεταξύ Ε.Ε. και ΗΠΑ για την TTIP (Διατλαντική Συμφωνία Εμπορίου και Επενδύσεων). Επίσης διέρρευσε και ένα επιπλέον έγγραφο με τίτλο «Tactical State of Play» (Μάρτιος 2016), το οποίο περιέχει τις απόψεις της Ε.Ε. σχετικά με τα αποτελέσματα του 12ου γύρου διαπραγματεύσεων και διαφέρει σημαντικά από την επίσημη εκδοχή του εγγράφου.
Οι διαπραγματεύσεις για την ΤΤΙΡ, μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Κογκρέσου, ξεκίνησαν το 2013 υπό καθεστώς απολύτου μυστικότητος. Ενημέρωση δεν υπήρξε για τους ευρωβουλευτές ή τους αρμοδίους υπουργούς των κρατών-μελών, ούτε για τα εκατομμύρια πολιτών της Ε.Ε. Αντιθέτως, άμεση ενημέρωση είχαν οι μεγάλες εταιρείες, αφού οι διαπραγματεύσεις δεν προχωρούν ποτέ αν πρώτα δεν ζητηθεί η δική τους γνώμη για κάθε θέμα ξεχωριστά.
Η TTIP εντάσσεται στη νέα γενιά εμπορικών συμφωνιών. Αφορά τις χώρες της Ε.Ε. και των ΗΠΑ, στην πραγματικότητα όμως – όπως ακριβώς και η TiSA (που έχει ως αντικείμενό της, τις δημόσιες υπηρεσίες και την περαιτέρω απορρύθμιση και εμπορευματοποίησή τους) – η CETA (εμπορικές και επενδυτικές σχέσεις ανάμεσα στην Ε.Ε. και τον Καναδά) και η TPP (ΗΠΑ και 11 χώρες του Ειρηνικού) αφορούν στο σύνολό τους ογδόντα χώρες, δηλαδή σε δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους, ήτοι τα δύο τρίτα του παγκόσμιου εμπορίου!
Οι διεθνείς αυτές συμφωνίες απειλούν κάθε πτυχή της κοινωνικής και οικονομικής ζωής, τις δημόσιες υπηρεσίες, τα κοινωνικά, εργασιακά και περιβαλλοντικά κεκτημένα και πρότυπα, τα διατροφικά και φαρμακευτικά πρότυπα, την προστασία των προσωπικών δεδομένων, την μικρής κλίμακος ποιοτική γεωργία, αλλά και το αυτοδιοίκητο κάθε βαθμίδος διοικήσεως από το Έθνος-κράτος μέχρι τους δήμους.
Συμφωνίες με αντιστοίχους στόχους επιχειρούν να εφαρμόσουν οι ΗΠΑ σε συνεργασία με τις πολυεθνικές μέσω του Π.Ο.Ε. (Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου), εδώ και δεκαετίες. Η ανάδυση όμως περιφερειακών οικονομικών δυνάμεων, όπως η Κίνα, η Ρωσία, η Βραζιλία, κλπ, οδήγησε σε εντάσεις και διαφωνίες εντός του Π.Ο.Ε., καθώς οι χώρες αυτές δεν είναι διατεθειμένες να συναινέσουν σε ένα μοντέλο παγκοσμίου εμπορίου που θα κατοχυρώνει την πρωτοκαθεδρία των δυτικών πολυεθνικών. Οι εμπορικές συμφωνίες «νέας γενιάς» συνιστούν μια στρατηγική των ΗΠΑ προκειμένου να αποφύγουν τον Π.Ο.Ε. και να εξασφαλίσουν την παντοκρατορία μέσω διμερών ή πολυμερών εμπορικών συμφωνιών. Κατορθώνουν να φτάνουν στις υπογραφές εξασφαλίζοντας πλήρη αδιαφάνεια. Οι υπογραφές μπαίνουν χωρίς να έχουν προηγουμένως ενημερωθεί για το περιεχόμενο των συμφωνιών οι πολίτες, οι οποίοι αιφνιδιάζονται δίχως να προλαβαίνουν να αντιδράσουν. Κάτι τέτοιο δεν θα ήταν εφικτό στο πλαίσιο του Π.Ο.Ε., καθώς οι διαφορές θα ήταν πολλές και θα είχαν ποικίλα κίνητρα.
Παραδοσιακά οι εμπορικές συμφωνίες αφορούν σε δασμούς και προϊόντα. Οι εμπορικές συμφωνίες «νέας γενιάς» αγγίζουν όμως ένα νέο πεδίο. Για παράδειγμα, μεταξύ ΗΠΑ και Ε.Ε. οι δασμοί ουσιαστικά δεν υφίστανται. Όταν λένε ότι στόχος τους είναι να άρουν τα εμπόδια στο εμπόριο, αναφέρονται στα κοινωνικά κεκτημένα σε επίπεδο υγείας, περιβαλλοντικής προστασίας, ασφάλειας, εργασίας, προστασίας των προσωπικών μας δεδομένων και κάθε άλλου τομέα της κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Θα αναφερθούμε σε τρία σημεία.
Το πρώτο έχει να κάνει με τον ISDS (Μηχανισμός Επίλυσης Διαφορών μεταξύ Κρατών και Επενδυτών). Πρόκειται για ένα εταιρικό δικαστικό σύστημα, το οποίο καταλύει τη διάκριση των εξουσιών και υπερβαίνει το εθνικό ή ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο. Σε αυτό θα μπορούν να προσφεύγουν μόνο οι εταιρείες κατά των κρατών όταν θεωρούν ότι πλήττεται η κερδοφορία τους. Θα στελεχώνεται αποκλειστικά από εταιρικούς δικηγόρους, οι οποίοι θα πληρώνονται με την υπόθεση, άρα θα έχουν λόγους να ψάχνουν υποθέσεις για να σύρουν τα κράτη στα εταιρικά δικαστήρια. Τα δικαστήρια θα συνεδριάζουν κεκλεισμένων των θυρών και οι αποφάσεις τους θα είναι μη εφέσιμες. Ρήτρες όπως ο ISDS ενεργοποιούνταν παραδοσιακά σε χώρες του λεγόμενου «Τρίτου Κόσμου», όταν ο επενδυτής δεν αισθανόταν ασφαλής. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το νομικό σύστημα εξασφαλίζει το όφελος του επενδυτή. Άρα ο στόχος είναι άλλος. Μέσω του ISDS θέλουν να αποκτήσουν πρόσβαση στα δημόσια ταμεία και την ίδια στιγμή να δώσουν στην κερδοφορία του επενδυτή την ισχύ συνταγματικού κανόνα.
Το δεύτερο είναι η «Νομοθετική Εναρμόνιση», που σημαίνει ότι δεν χρειάζεται οι χώρες να καταλήξουν σε κοινό νομικό πλαίσιο σχετικά με τους τομείς που αυτή περιλαμβάνει. Απλώς θα συμφωνήσουν ότι αποδέχονται ο ένας το νομικό πλαίσιο του άλλου. Για παράδειγμα, στην Ευρώπη υπάρχει η «Αρχή της Προφύλαξης». Αν υπάρχει φόβος ότι ένα προϊόν είναι επιβλαβές για τη δημόσια υγεία ή ασφάλεια, δεν βγαίνει στην αγορά μέχρι να ελεγχθεί από τις Ανεξάρτητες Αρχές και να διαπιστωθεί η καταλληλότητά του. Στις ΗΠΑ συμβαίνει το αντίθετο. Ένα προϊόν βγαίνει στην αγορά με τη διαβεβαίωση της επιχείρησης. Αν κάποιος πολίτης θεωρεί ότι υπάρχει πρόβλημα, πρέπει με δικά του έξοδα, να προσφύγει στις αρμόδιες ελεγκτικές Αρχές και στη συνέχεια στα δικαστήρια. Στην πράξη αυτό έχει τεράστιες επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Ενώ στις ΗΠΑ απαγορεύονται δεκατρείς χημικές ενώσεις, στην Ε.Ε. περίπου χίλιες. Αν υπογραφεί η TTIP, θα γεμίσει η αγορά με προϊόντα που περιέχουν αυτές τις ουσίες, τα οποία κατά κανόνα είναι και χαμηλότερου κόστους. Επίσης, θα μπορούν να κυκλοφορούν μεταλλαγμένα χωρίς σήμανση στα σούπερ μάρκετ, όπως συμβαίνει στις ΗΠΑ, ενώ θα είναι δυνατόν για έναν εργοδότη να βάλλει κατά του σωματείου εργαζομένων όταν θεωρεί ότι η δράση του τελευταίου βλάπτει την κερδοφορία του και να απαγορεύει ακόμα και τη σύστασή του.
Τρίτον, από τη στιγμή που ένας επενδυτής αποφασίσει να κάνει μια επένδυση δεν μπορεί να αλλάξει τίποτα. Πρόκειται για το λεγόμενο «freezing effect». Για παράδειγμα, αν μια εταιρεία χρησιμοποιεί μια χημική ουσία η οποία στη συνέχεια αποδειχτεί ότι προκάλεσε βλάβη στην υγεία των κατοίκων, εφόσον δεν έχει προβλεφθεί από την αρχή η βλαπτικότητά της δεν μπορεί να οριστεί ως τέτοια και να απαγορευτεί στη συνέχεια. Επιπλέον δεν μπορεί να ρυθμιστεί εκ των υστέρων, δηλαδή να ζητήσει η Τοπική Αυτοδιοίκηση αποζημιώσεις αναδρομικά ή περιβαλλοντική μελέτη ή οτιδήποτε σχετικό με σκοπό την προστασία της δημόσιας υγείας.
Σε λίγες ημέρες στο Συμβούλιο Πολιτικών Αρχηγών της Ε.Ε. θα τεθεί προς ψήφιση η CETA. Πρόκειται για την αντίστοιχη συμφωνία μεταξύ Ε.Ε. και Καναδά, που περιλαμβάνει ό,τι και η ΤΤΙΡ και την ίδια στιγμή δίνει τη δυνατότητα στις πολυεθνικές εταιρείες των ΗΠΑ να κάνουν τη δουλειά τους μέσω αυτής, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των αμερικανικών πολυεθνικών εταιρειών έχει έδρα και στον Καναδά.
Τυχόν επίτευξη συμφωνίας θα προβλέπει ότι οποιαδήποτε νέα νομοθεσία πριν φτάσει στο εθνικό κοινοβούλιο, θα πρέπει να εξετάζεται με κριτήριο τη συμβατότητά της με την TTIP. Αυτό σημαίνει περιθώριο στις πολυεθνικές επιχειρήσεις να κινηθούν εναντίον κυβερνήσεων για ζημίες που υπέστησαν κατόπιν αποφάσεων των κυβερνήσεων αυτών.
Στο ζήτημα των οικονομικών ωφελειών, η πιο αισιόδοξη μελέτη που έχει κάνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι ότι η συμφωνία ΕΕ-ΗΠΑ θα ενισχύσει τις οικονομικές επιδόσεις της ΕΕ κατά 0,5% μέχρι το 2027! Όσον αφορά στις θέσεις εργασίας, ακόμα και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαιώνει ότι η ΤΤΙΡ μπορεί να επιφέρει «παρατεταμένη και ουσιαστική» εκτόπιση των Ευρωπαίων εργαζόμενων από την αγορά εργασίας, αφού οι εταιρείες θα μπορούν να προμηθεύονται αγαθά και υπηρεσίες από πολιτείες των ΗΠΑ όπου τα εργασιακά δικαιώματα είναι ανύπαρκτα. Αυτό θα επιβαρύνει μια ήδη άσχημη κατάσταση στην Ε.Ε., όπου η ανεργία των νέων φτάνει στο 50%.
Οι Αμερικανοί εργαζόμενοι ξέρουν τι σημαίνουν αυτές οι συμφωνίες, έχοντας την εμπειρία της NAFTA (Βορειοαμερικανική Συμφωνία Ελεύθερων Συναλλαγών ΗΠΑ – Καναδά – Μεξικό), η οποία κλείνει φέτος 20 χρόνια. Τότε, τα αμερικανικά συνδικάτα εξαπατήθηκαν με ψεύτικες υποσχέσεις (του δημοκράτη Κλίντον) για 200.000 νέες θέσεις εργασίας, προκειμένου να μην εναντιωθούν στη συνθήκη. Στην πραγματικότητα, αυτό που συνέβη είναι ότι η NAFTA προκάλεσε μια απώλεια θέσεων εργασίας που ξεπέρασε το ένα εκατομμύριο εργαζόμενους και μια σημαντική μείωση του πραγματικού μισθού για εκατομμύρια άλλους.
Με την ΤΤΙΡ θα υποβαθμιστούν όλα τα εργασιακά δικαιώματα γιατί θα αποτελούν «φραγμό» για τα κέρδη των εταιρειών. Οι συλλογικές συμβάσεις, ο κατώτατος μισθός, οι συνθήκες εργασίας και ασφάλειας, θα θεωρούνται «φραγμοί» και οι εταιρείες θα μπορούν να μηνύσουν τα κράτη που θα πάρουν το οποιοδήποτε μέτρο.
Το ότι οι Η.Π.Α. δεν έχουν κυρώσει τις συμβάσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για τα εργασιακά δικαιώματα, θα είναι αιτία να περάσει αυτό και στα υπόλοιπα κράτη. Η ΤΤΙΡ είναι για τις επιχειρήσεις μια ευκαιρία για μετεγκατάσταση της παραγωγής σε μέρη όπου οι μισθοί και τα δικαιώματα θα είναι στο κατώτατο επίπεδο. Η Ε.Ε. υποστηρίζει το αίτημα των ευρωπαϊκών εταιρειών για περικοπή των μισθών και περιστολή των εργασιακών δικαιωμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη, όπου έστω και στα «χαρτιά», οι συνθήκες εργασίας, ασφάλειας, υγείας κ.λπ. είναι κατοχυρωμένα νομικά. Με τη νέα συνθήκη αυτά θα εκλείψουν και τυπικά. Οι χώροι εργασίας θα γίνουν πιο επικίνδυνοι.
Με την ιδιωτικοποίηση της υγείας, της παιδείας και όλων των δημόσιων αγαθών που θα δοθούν με την ΤΤΙΡ στις εταιρείες, η πρόσβαση σ’ αυτά θα γίνει πανάκριβη. Η αποδιάρθρωση των συστημάτων δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης θα οδηγήσει περισσότερα εκατομμύρια ανθρώπων στην ανασφάλεια και την εξαθλίωση.
Δ. Σ.